Άγχος πανελληνίων εξετάσεων: συμβουλές προς τους γονείς

Το άγχος και η ψυχολογική φόρτιση που συνοδεύει τις πανελλαδικές εξετάσεις, μια διαδικασία που αξιολογεί την μόρφωση του παιδιού μετά από 12 χρόνια συνεχούς μάθησης και κρίνει την συνέχιση του στην ανωτάτη εκπαίδευση, μπορεί να έχουν ολέθριες συνέπειες στην ψυχική κατάσταση των μαθητών και των γονέων, προκαλώντας ακόμα και οικογενειακές εντάσεις και συγκρούσεις.  Θα μπορούσαμε να πούμε πως είναι το σταυροδρόμι όπου τα όνειρα της εφηβικής ζωής εκπληρώνονται, η είσοδος στο πανεπιστήμιο είναι η απαρχή για την κατάκτηση της αυτονομίας για τον έφηβο. Για τους γονείς, η επιτυχία στις εξετάσεις είναι μια αυτό-επιβεβαίωση ότι μεγάλωσαν σωστά το παιδί τους, μια ανακούφιση και αποφόρτιση για μελλοντικά άγχη. Όμως είναι σημαντικό να συνειδητοποιήσουν πως οι επερχόμενες εξετάσεις δεν είναι εξετάσεις ζωής, απλά κρίνουν τις προσωπικές επιδόσεις του παιδιού σε ένα συγκεκριμένο γνωστικό πεδίο. Η εφηβεία είναι το στάδιο της ζωής κατά το οποίο νέες κοινωνικές απαιτήσεις, συνδυασμένες με τις αλλαγές στο βίο-σωματικό (αλλαγές στο σώμα) και γνωστικό επίπεδο (εμφάνιση αφαιρετικής σκέψης), προκαλούν έντονες συναισθηματικές καταστάσεις. Ο συνδυασμός αυτός δημιουργεί νέους στόχους σε καθένα από τα βασικά θέματα της ζωής: σπουδές, εργασία, διαπροσωπικές σχέσεις, ερωτική συμπεριφορά, οικογένεια, ηθικές αξίες. Οι έντονες αυτές δυσκολίες που παρουσιάζει η εφηβεία σε συνδυασμό με τις υπερβολικές απαιτήσεις των πανελλαδικών εξετάσεων προκαλούν άγχος. Το άγχος μέχρι ενός σημείου είναι φυσιολογικό και δημιουργικό, μας κινητοποιεί σε απαιτητικές καταστάσεις να καταβάλουμε το μέγιστο των προσπαθειών μας. Όμως αν δε μπορούμε να το ελέγξουμε μπορεί να γίνει επικίνδυνο. Το άγχος των εφήβων κατά την εξεταστική περίοδο συνήθως εκδηλώνεται είτε ψυχοσωματικά (κεφαλαλγίες, κοιλιακά άλγη, δερματικά εξανθήματα, διαταραχές διατροφής-ύπνου, ταχυκαρδίες..), είτε συναισθηματικά (ευσυγκινησια, ευερεθιστικότητα), είτε στο περιεχόμενο της σκέψης (αρνητικές σκέψεις, χαμηλή αυτοεκτίμηση).  Όλα αυτά δε πρέπει να πανικοβάλλουν την οικογένεια, αλλά θα πρέπει να αντιμετωπίζονται σαν λογική συνέπεια της μεγάλης πίεσης των ήμερων. Οι γονείς πρώτοι απ’ όλους θα πρέπει να συμπαρασταθούν στο παιδί και να του παρέχουν ψυχολογική υποστήριξη.  Ιδιαίτερα σημαντική είναι η παροχή συναισθηματικής στήριξης μέσω της κατανόησης, της υπομονής και δεκτικότητας, της στοργής και του κουράγιου. Είναι λάθος να υποτιμούνται τα συναισθήματα του έφηβου. Η ενθάρρυνση να μιλούν και να εκφράζουν τις σκέψεις και τα συναισθήματα τους είναι ένας ιδιαίτερα αποτελεσματικός τρόπος επικοινωνίας με τον έφηβο. Συζητήσεις για τους φόβους τους όσον αφόρα τις εξετάσεις και γενικότερα το μέλλον τους είναι βοηθητικές. Εάν οι σκέψεις τους είναι αρνητικές και μη ρεαλιστικές είναι απαραίτητη η βοήθεια για την αναγνώριση των δυσλειτουργικών αυτών σκέψεων καθώς και η πρόταση εναλλακτικών ( δεν θα έρθει το τέλος του κόσμου αν αποτύχεις). Η χρήση κάθε είδους απειλής (αν αποτύχεις δε θα πας διακοπές) και σύγκρισης (ο αδελφός σου μπήκε στο πανεπιστήμιο με την πρώτη) δεν βοηθά την κατάσταση αφού τροφοδοτεί τον έφηβο με επιπλέον άγχος. Η ενίσχυση και τα θετικά σχόλια είναι πιο χρήσιμα από τα αρνητικά σχόλια και την κριτική.  Οι γονείς είναι απαραίτητο να συνειδητοποιήσουν ότι δε θα πρέπει σε καμία περίπτωση να μεταδίδουν τις δίκες τους προσδοκίες και επιθυμίες στα παιδία. Καλό θα είναι η παρουσία τους να είναι διακριτική χωρίς αυτό να σημαίνει ότι δεν θα βρίσκονται συνεχώς δίπλα τους για να ενθαρρύνουν και να τα στηρίζουν. Είναι επίσης σημαντικό οι γονείς να παροτρύνουν τα παιδία τους να αξιοποιούν σωστά τον λίγο ελεύθερο χρόνο τους(βόλτες με φίλους μακριά από το περιβάλλον διαβάσματος, γεύμα με γονείς και τα αδέλφια ώστε να επικοινωνουνται σκέψεις και συναισθήματα με τα υπόλοιπα μέλη της οικογένειας). Η στέρηση ύπνου μπορεί να επηρεάσει σημαντικά την ποιότητα ζωής του ατόμου, μειώνει την παραγωγικότητα, αυξάνει τη νευρικότητα και επηρεάζει αρνητικά τη μνήμη. Στην εφηβεία, κυριαρχούν οι δυσ-υπνίες με τη μορφή διαταραχών του κιρκάδιου ρυθμού (βιολογικός κύκλος). Για το λόγο αυτό είναι απαραίτητη η δημιουργία ενός τακτικά εξισορροπημένου προγράμματος έτσι ώστε να τρώει επαρκώς και σε τακτικές ώρες, να κοιμάται αρκετά την διάρκεια της νύχτας σε ήσυχο περιβάλλον, να αποφεύγει την κατανάλωση καφέ, αλκοόλ και μεγάλης ποσότητας φαγητού πριν τον ύπνο.  Φαίδων Χατζής, Ψυχολόγος-Ψυχοθεραπευτής