ΠΡΟΣ ΝΕΑ ΚΡΑΤΗ ΣΤΗ ΜΕΣΗ ΑΝΑΤΟΛΗ. ΔΙΑΦΩΤΙΣΤΙΚΗ ΑΝΑΛΥΣΗ.

Ο εμφύλιος στη Συρία μπορεί να οδηγήσει σε αλλαγή συνόρων

Ως η θρυαλλίδα που θα μπορούσε να οδηγήσει σε ευρεία επαναχάραξη συνόρων στη Μέση Ανατολή περιγράφεται από στελέχη κορυφαίων δεξαμενών σκέψης (think tanks), τόσο στις Ηνωμένες Πολιτείες όσο και στην Ευρώπη, ο εμφύλιος πόλεμος στη Συρία.
Η ίδια άποψη εκφράζεται και από αξιωματούχους μεγάλων χωρών με χρόνια παρέμβαση στην περιοχή, οι οποίοι διαβλέπουν ότι η τάξη πραγμάτων που διαμορφώθηκε στη Μέση Ανατολή μετά τη δεκαετία του 1920 και την πτώση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας πνέει τα λοίσθια και νέες πραγματικότητες διαμορφώνονται. Αυτές δεν διαπνέονται πλέον από την αρχή του «έθνους-κράτους» αλλά μοιάζουν περισσότερο με την κατάσταση που επικρατούσε στον Μεσαίωνα, όπως έγραψε ο κορυφαίος αναλυτής Ρόμπερτ Κάπλαν στο «Stratfor». Εθνοτικές, θρησκευτικές και φυλετικές παράμετροι, με κορυφαία τη σύγκρουση σουνιτών - σιιτών, επανέρχονται στο προσκήνιο,«θολώνοντας» τα σύνορα και καθιστώντας τα εύπλαστα.

Ο νέος χάρτης της Μέσης Ανατολής, που θα μπορούσε να αντικαταστήσει τη Συμφωνία Σάικς - Πικό του 1916, βάσει της οποίας το Λονδίνο και το Παρίσι χώρισαν σε σφαίρες επιρροής τις περιοχές που ανήκαν στην άλλοτε κραταιά Οθωμανική Αυτοκρατορία, δεν θα έρθει ουρανοκατέβατος. Είναι όμως σαφές ότι όλοι προετοιμάζονται. «Πρόκειται για μια διαδικασία η οποία θα πάρει χρόνο, ίσως μία δεκαετία, ίσως και δύο» σημειώνει μιλώντας στο «Βήμα της Κυριακής» η Ρόμπιν Ράιτ.

Αναλύτρια τόσο στο Ινστιτούτο Ειρήνης των ΗΠΑ (United States Institute of Peace - USIP) όσο και στο Wilson Center, η κυρία Ράιτ περιέγραψε με ιδιαίτερα γλαφυρό τρόπο πώς θα μπορούσε να μοιάζει ένας «νέος μεσανατολικός χάρτης» με εκτενές άρθρο της στους «New York Times».«Για πρώτη φορά εδώ και δύο αιώνες», προσθέτει, «η περιοχή θα καθορίσει μόνη της τη μοίρα της. Δεν θα αποφασιστεί από εξωγενείς παράγοντες. Αυτό θα συμβεί με διαφορετικούς τρόπους, όχι εξαιτίας ενός μοναδικού γεγονότος ή μιας ομάδας δρώντων ή μιας ανάφλεξης. Δεν είναι επίσης απαραίτητο ότι θα μεσολαβήσει πόλεμος. Θα μπορούσε να είναι ακόμη και αποτέλεσμα μιας ψηφοφορίας, όπως π.χ. στην Υεμένη».

Η «νέα Συρία»

Οταν πριν από μερικούς μήνες ο εκπρόσωπος του Στέιτ Ντιπάρτμεντ είχε δημοσίως δηλώσει ότι ο Μπασάρ αλ Ασαντ δεν θα κυβερνήσει ποτέ ξανά «όλη τη Συρία», ελάχιστοι πρόσεξαν τη δήλωσή του. Η Συρία όμως είναι το πεδίο εκείνο στο οποίο η επαναχάραξη του χάρτη γίνεται, σιγά-σιγά, πραγματικότητα. Αυτή τη στιγμή και ενώ η Ουάσιγκτον και η Μόσχα συζητούν παρασκηνιακά τον τρόπο για σύγκληση μιας διεθνούς διάσκεψης στη Γενεύη που ενδέχεται να πραγματοποιηθεί περί τα μέσα Νοεμβρίου, η Συρία είναι ουσιαστικά χωρισμένη σε τρεις περιοχές.

Οπως έγραψε η κυρία Ράιτ, υπάρχει κατ' αρχήν μια λωρίδα γης, παράλληλη στα μεσογειακά παράλια, που εκκινεί από τον Νότο, περνά από τη Δαμασκό, τη Χομς και τη Χάμα και καταλήγει στον Βορρά, στα σύνορα με τον Λίβανο. Σε αυτήν κυριαρχούν οι Αλεβίτες του καθεστώτος Ασαντ. Το μεγαλύτερο μέρος της άλλοτε ενιαίας συριακής επικράτειας κυριαρχείται από τους σουνίτες αντάρτες, που μεταξύ τους χωρίζονται σε διαφορετικές ομάδες και όπου, προς το παρόν, κυριαρχούν ομάδες συνδεόμενες με την Αλ Κάιντα - με χαρακτηριστικότερο παράδειγμα την Αλ Νούσρα (την οποία οι Αμερικανοί έχουν χαρακτηρίσει καθαρά τρομοκρατική οργάνωση).

Ισως η πλέον ενδιαφέρουσα εξέλιξη όμως να είναι αυτή που αφορά τους Κούρδους της Συρίας. Και τούτο επειδή δεν αφορά μόνο τη Συρία αυτή καθαυτή, αλλά επίσης τα δύο γειτονικά κράτη με ισχυρό κουρδικό πληθυσμό, το Ιράκ και την Τουρκία. Διπλωματικοί κύκλοι από την Ουάσιγκτον ξεκαθαρίζουν μιλώντας στο «Βήμα» ότι ο κουρδικός παράγοντας υπήρξε εξαρχής κρίσιμος στους αμερικανικούς σχεδιασμούς.

Δεν είναι λίγοι άλλωστε αυτοί που οραματίζονται τη δημιουργία ενός «κουρδικού διαδρόμου» που θα περιλαμβάνει το ιρακινό Κουρδιστάν, τους Κούρδους της Συρίας και (γιατί όχι;) τους Κούρδους της Τουρκίας. Αυτός ο διάδρομος θα μπορούσε να αποτελέσει μελλοντικά την έξοδο για τις πηγές ενέργειας της Μέσης Ανατολής προς τη Μεσόγειο, σε μια περιοχή πιο ασφαλή από ό,τι είναι ο Περσικός Κόλπος.

Αλλωστε ο Μασούντ Μπαρζανί, ο ηγέτης των Κούρδων του Ιράκ, αποτελεί προνομιακό συνομιλητή των Αμερικανών. Είχε επισκεφθεί, σύμφωνα με πληροφορίες, αρκετές φορές την Ουάσιγκτον από το ξέσπασμα της συριακής κρίσης και μετά. Ο Μπαρζανί προσπάθησε να λειτουργήσει πατερναλιστικά προς τους Κούρδους της Συρίας, αλλά δεν το κατάφερε.Αντίθετα, το Κόμμα της Δημοκρατικής Ενωσης (PYD) των Κούρδων της Συρίας προτίμησε να λειτουργήσει πιο αυτόνομα, χωρίς να σημαίνει ότι κόβει τις γέφυρες με τον Μπαρζανί. Είναι ενδεικτικό δε πως όταν άνοιξαν τα σύνορα, τον περασμένο Αύγουστο, περίπου 50.000 Κούρδοι της Συρίας κατέφυγαν στο ιρακινό Κουρδιστάν.

Η κίνηση του Μπαρζανί να ανακοινώσει τα σχέδιά του για ένα «πανκουρδικό συνέδριο» με τη συμμετοχή περίπου 600 στελεχών από 40 κουρδικές οργανώσεις από το Ιράκ, τη Συρία, την Τουρκία και το Ιράν μπορεί να έχει καθυστερήσει να υλοποιηθεί αλλά είναι ενδεικτική των προθέσεών του. Προκαλεί δε εντονότατο πονοκέφαλο στην Αγκυρα που σε μια πρώτη φάση προσπαθεί να διασπάσει το μέτωπο αυτό, ρίχνοντας γέφυρες προς τον Σάλεχ Μουσλίμ, ηγέτη του PYD. Γνωρίζει ότι το PYD διατηρεί στενότατες σχέσεις με το ΡΚΚ. Ο Μουσλίμ επισκέφθηκε την Τουρκία και είχε συνομιλίες σε υψηλότατο επίπεδο, απέφυγε όμως να δεσμευθεί για οτιδήποτε. Στο ίδιο πλαίσιο πρέπει να τοποθετηθεί και η πρωτοβουλία της κυβέρνησης του Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν για φιλελευθεροποίηση της πολιτικής έναντι των Κούρδων της Τουρκίας. Αν τα αιτήματα των τελευταίων δεν ικανοποιηθούν, έστω σε έναν βαθμό, οι αυτονομιστικές τους τάσεις θα ενισχυθούν, ιδιαίτερα αν κοιτάζοντας πέραν των συνόρων βλέπουν τους ομοεθνείς τους σε Ιράκ και Συρία να βελτιώνουν τη θέση τους.

Το «αίνιγμα» του Ιράκ

Η μεθόριος Συρίας και Ιράκ, η οποία εκτείνεται σε πάνω από 605 χιλιόμετρα, έχει πλέον πάψει να υπάρχει. Σουνίτες μαχητές, είτε της Αλ Νούσρα είτε της οργάνωσης Ισλαμικό Κράτος του Ιράκ (ISIS), πηγαίνουν και έρχονται χωρίς κανένας να μπορεί να ανακόψει τη ροή τους. «Είναι γεγονός ότι ο συριακός εμφύλιος πόλεμος έχει αναζωπυρώσει μια θρησκευτική διαμάχη που ποτέ δεν πέθανε μετά την αμερικανική εισβολή στο Ιράκ το 2003» σημειώνει ο Στίβεν Μπλόκμανς, αναλυτής του Κέντρου Μελετών Ευρωπαϊκής Πολιτικής (Centre for European Policy Studies - CEPS) των Βρυξελλών.

Σύμφωνα με τον Γερμανό Μάρτιν Κόμπλερ, ο οποίος ως τον περασμένο Αύγουστο ήταν ειδικός απεσταλμένος του ΟΗΕ στο Ιράκ, «τα πεδία μάχης σε Συρία και Ιράκ συγχωνεύονται». Αυτό είχε πει τον περασμένο Ιούλιο ενώπιον του Συμβουλίου Ασφαλείας. Οπως παραδέχονται αναλυτές, μεταξύ των οποίων και ο κ. Μπλόκμανς, η αντίσταση των σουνιτών στη Συρία αποτελεί παράδειγμα για τους σουνίτες του Ιράκ, οι οποίοι αισθάνονται ότι καταπιέζονται από μια συμμαχία σιιτών και Κούρδων. Ο κίνδυνος είναι το Ιράκ, από όπου έχουν πλέον αποχωρήσει οι Αμερικανοί, να διασπαστεί σε τρεις επαρχίες, όπως και την περίοδο της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, και συγκεκριμένα σε Μοσούλη (Κούρδοι), Βαγδάτη (σουνίτες) και Βασόρα (σιίτες), προτού δηλαδή δημιουργηθεί, υπό βρετανική επίνευση, το Ιράκ το 1921.

Αποσταθεροποίηση
Η Χεζμπολάχ και η «βαλκανοποίηση» στην Αραβική Χερσόνησο

Από την πρώτη στιγμή της σύγκρουσης στη Συρία ήταν εμφανές ότι ο πλέον αδύναμος κρίκος σε περίπτωση αποσταθεροποίησης θα ήταν ο Λίβανος. Ο εμφύλιος πόλεμος της περιόδου 1975-1990 έχει αφήσει βαθύ το σημάδι του και ο διχασμός είναι έντονος. Η μαζική εισροή περίπου 700.000 σύρων προσφύγων επιτείνει το πρόβλημα, ενώ η σκιά της σιιτικής Χεζμπολάχ, που αποτελεί το «μακρύ χέρι» του Ιράν στην περιοχή και στηρίζει με κάθε τρόπο το καθεστώς Ασαντ στη Συρία, πέφτει βαριά.

Την ίδια ώρα η «βαλκανοποίηση» εμφανίζεται και σε άλλα κράτη στα οποία εκδηλώθηκε η Αραβική Ανοιξη, καθώς και σε κάποια που την απέφυγαν, όπως η Σαουδική Αραβία. Σύμφωνα με την αναλύτρια στο Ινστιτούτο Ειρήνης των ΗΠΑ και στο Wilson Center κυρία Ρόμπιν Ράιτ, ο εθνικός διάλογος στην Υεμένη θα μπορούσε να οδηγήσει στη μετατροπή της χώρας σε ομοσπονδία ανάμεσα στον Βορρά και στον Νότο, όπου δεν αποκλείεται να υπάρξει κάποιου είδους δημοψήφισμα για απόσχιση.

Ορισμένοι στη Νότια Υεμένη μιλούν δε ακόμη και για ένωση με τη Σαουδική Αραβία, που με τον τρόπο αυτόν θα αποκτούσε πρόσβαση στην Αραβική Θάλασσα. Η ίδια η Σαουδική Αραβία όμως, με μια ηγεσία πολύ γερασμένη για να έχει πλέον ισχυρή επιρροή στις περιφερειακές εξελίξεις και σοβούσα διαφθορά, θα πρέπει να αντιμετωπίσει μια πιθανή εξέγερση της σιιτικής μειονότητας, ιδιαίτερα στις πλούσιες πετρελαιοφόρες ανατολικές περιοχές της χώρας.

Ανάλογα δυσοίωνα σημάδια υπάρχουν και στη Λιβύη, μια χώρα η οποία πολλοί ήλπιζαν ότι θα άλλαζε προς το καλύτερο μετά την πτώση του Καντάφι. Ωστόσο δεν είναι λίγοι όσοι σημειώνουν ότι η σύγκρουση στη Λιβύη δεν έγινε τόσο εξαιτίας της αυταρχικότητας του καθεστώτος Καντάφι αλλά, κυρίως, εξαιτίας της επιθυμίας των εξεγερθέντων στη Βεγγάζη να αυτονομηθούν από το κέντρο. Οι κάτοικοι της Τριπολίτιδας κοιτάζουν προς το Μαγκρέμπ, η Κυρηναϊκή προς τον ανατολικό ισλαμικό κόσμο, όπως σημειώνει η κυρία Ράιτ. Δεν πρέπει να λησμονείται ότι το 80% του πετρελαίου της Λιβύης εντοπίζεται στην περιοχή της Κυρηναϊκής. Η διχοτόμηση αυτή θα μπορούσε να γίνει και... τριχοτόμηση, αφού και η επαρχία του Νότιου Φεζάν έχει διαφορετική φυλετική σύνθεση και κοιτάζει περισσότερο προς την αφρικανική ενδοχώρα παρά ανήκει γεωγραφικά στη Βόρεια Αφρική.

Ο φόβος της αποσταθεροποίησης στην ευρύτερη Μέση Ανατολή απασχολεί τους πάντες, όπως είναι κατανοητό. Οι ΗΠΑ, η Ρωσία, η ΕΕ, ακόμη και η Κίνα μιλούν για διπλωματική λύση στη Συρία ώστε να προλάβουν τα χειρότερα. Τίποτε όμως δεν θα συμβεί γρήγορα. Στη Συρία διεξάγεται παράλληλα ένας πόλεμος δι' αντιπροσώπων (proxy war) με την εμπλοκή του Ιράν (τόσο με άμεση βοήθεια όσο και μέσω Χεζμπολάχ), της Τουρκίας, της Σαουδικής Αραβίας, του Κατάρ. Την ίδια στιγμή η Ρωσία και η Κίνα τηρούν μια στάση που μάλλον ενισχύει τον Ασαντ και οι ΗΠΑ υποστηρίζουν τη - μετριοπαθή - αντιπολίτευση.

Σε αυτό το πλαίσιο ο αναλυτής του Κέντρου Μελετών Ευρωπαϊκής Πολιτικής των Βρυξελλών Στίβεν Μπλόκμανς πιστεύει ότι μια νέα βιώσιμη συμφωνία δεν μπορεί να υπάρξει αν δεν ταφεί η παλαιά τάξη πραγμάτων της Συμφωνίας Σάικς - Πικό και δεν συνταχθεί μια συνολική συμφωνία που ίσως περιλάβει και αλλαγή συνόρων. Μια παράμετρος που θα μπορούσε να αποβεί καθοριστική είναι η εξέλιξη του νέου γύρου διαπραγματεύσεων για το πυρηνικό πρόγραμμα του Ιράν. Μια θετική κατάληξη, που ίσως να είναι πιθανή, καθώς φαίνεται να υπάρχει βούληση τόσο από ιρανικής όσο και αμερικανικής πλευράς, θα μπορούσε να λειτουργήσει σταθεροποιητικά για τη Μέση Ανατολή και για τη μετάβαση στο νέο σχήμα.

Πηγή "Το Βήμα