Τηλεοπτικά Δελτία Ειδήσεων: H τέχνη της εξαπάτησης...

H τέχνη της εξαπάτησης

Το τηλεοπτικό δελτίο ειδήσεων θεωρείται η καρδιά της σύγχρονης ενημέρωσης. Μπορεί ο τηλεθεατής να προσέχει όλο και περισσότερο την επεξεργασία της κάθε πληροφορίας από τα δελτία ειδήσεων, ωστόσο σπάνια αναρωτιέται για την ίδια τη δομή αυτού του είδους εκπομπής. Κι όμως, στην περίπτωση αυτή, η μορφή είναι το περιεχόμενο: ο τρόπος με τον οποίο εκτυλίσσεται το δελτίο ειδήσεων έχει τη δομή μιας τελετουργίας που διαμορφώνει τη συνείδησή μας. Είναι μια ιδιαίτερη μορφή προπαγάνδας, η οποία διδάσκει την υποταγή στον κόσμο που μας δείχνει, που μας μαθαίνει, και που, όμως επιδιώκει να μας εμποδίσει να κατανοήσουμε και να σκεφτούμε.

Τα συμφραζόμενα

Με την προβολή του σε σταθερή ώρα, το τηλεοπτικό δελτίο ειδήσεων έχει μετατραπεί στο ραντεβού όπου συναντιέται ολόκληρη η κοινωνία. Παραδόξως είναι ένας βασικός τόπος κοινωνικοποίησης. Ο οποιοσδήποτε ανακαλύπτει τον κόσμο στον οποίο ζεί: έπειτα μπορεί να το διηγηθεί στους γύρω του και να συζητήσει τα τρέχοντα θέματα, βέβαιος για τη σπουδαιότητα τους, αφού τα έδειξαν «οι ειδήσεις». Όταν πέφτουν οι τίτλοι στην αρχή του δελτίου ακούγεται μια αφηρημένη μουσική η οποία υπαινίσσεται τον χρόνο που περνά. Όλα είναι στη θέση τους, το σταθερό ωράριο, η διάρκεια, ο σχεδόν αμετακίνητος παρουσιαστής, που έτσι μπαίνει στην καθημερινότητα του καθένα: με τον τόνο της ομιλίας του να είναι ταυτόχρονα μπλαζέ, σοβαρός, απόμακρος, σχεδόν αντικειμενικός αλλά ποτέ πραγματικά ουδέτερος. Όλα διαδραματίζονται ως εάν ο κόσμος επρόκειτο να μας αποκαλυφθεί. Στο δελτίο ο παρουσιαστής διαμεσολαβεί και πιστοποιεί. Είναι μια φυσιογνωμία θεμελιώδης και υπερβατική που βρίσκεται στο κέντρο της αξιοπιστίας του δελτίου. Από αυτόν έρχεται η πληροφορία νομιμοποιείται, αποκτά σημασία και προβάλλεται ως «αληθινή».

Το ρεπορτάζ

Μετά τους «τίτλους» ο παρουσιαστής παρουσιάζει το ρεπορτάζ, το οποίο εικονογραφεί με παραδείγματα αυτό που μας λέει ο παρουσιαστής. Στην πραγματικότητα όλα όσα θα ειπωθούν και θα παρουσιαστούν στο ρεπορτάζ βρίσκονται ήδη στην εισαγωγή του. Ο παρουσιαστής πάντοτε συνοψίζει αντί να παρουσιάζει, όπως δηλώνει τα όνομα του. Αυτό δημιουργεί έναν πλεονασμό. Αυτό που λέγεται μία φορά εν είδει εισαγωγής επαναλαμβάνεται συστηματικά μέσα στο ρεπορτάζ. Πρόκειται για τη διατύπωση των ίδιων πληροφοριών, οι οποίες την πρώτη φορά συνοψίζονται ενώ την δεύτερη τεντώνονται, για να κάνουν την ιστορία που διηγούνται πιο περίτεχνη. Το ρεπορτάζ προσθέτει πολύ λίγα πράγματα σε αυτά που λέει ο παρουσιαστής, απλώς αναπτύσσει τις ανώδυνες λεπτομέρειες που αντισταθμίζουν «την αντικειμενικότητα» του παρουσιαστή και δημιουργούν μία αίσθηση «οικειότητας».

Το ρεπορτάζ αποτελείται από δύο πράγματα: την εικόνα και το σχολιασμό της. Άρα αν κόψουμε τον ήχο, η εικόνα δε σημαίνει πλέον τίποτα. Ενώ όλα θα έπρεπε να βασίζονται στην εικόνα, στην τηλεόραση συμβαίνει ακριβώς το αντίθετο:ο σχολιασμός διηγείται αυτό που η εικόνα απλώς αναπαριστά, καθώς η τελευταία είναι παρούσα μόνο ως στοιχείο που προσδίδει αξία. Στην τηλεόραση η εικόνα δεν χρησιμεύει παρά για να δικαιολογήσει το σχολιασμό, για να του προσδώσει αυθεντικότητα. Του επιτρέπει να εμφανίζεται ως «αληθινός». Και του το επιτρέπει ακριβώς διότι, καθώς δε λέει τίποτα από μόνη της, ο σχολιασμός μπορεί να την μεταμορφώσει σε ότι ο ίδιος θέλει. Και εδώ βρίσκεται ο κίνδυνος αυτού του μέσου. Η εικόνα έχει πολύ σημαντική δύναμη πειθούς και γι αυτό η συναίνεση γίνεται ακόμα πιο εύκολη από τη στιγμή που η εικόνα απογυμνώνεται από κάθε νόημα και μετατρέπεται σε απόδειξη αυθεντικότητας του λόγου. Από εδώ και πέρα όλα βασίζονται στο σχολιασμό και την αληθοφάνεια της ιστορίας που θα μας διηγηθούν.

Ο δημοσιογράφος εμφανίζεται πολύ σπάνια στο τέλος του ρεπορτάζ. Ακούμε λοιπόν μια φωνή χωρίς πρόσωπο. Πρόκειται για έναν «θεϊκό λόγο» που μας επιβάλλεται για να μας εξηγήσει αυτό που δε μπορούμε να καταλάβουμε κοιτάζοντας τις εικόνες. Δεν υπάρχει συνομιλητής, άρα ούτε και αντίλογος. Το ρεπορτάζ είναι ένα κουβάρι που ξετυλίγεται ακολουθώντας μια δική του λογική, αυτή που ο δημοσιογράφος θέλει να μας μάθει, όπου οι «μάρτυρες» διαδέχονται ο ένας τον άλλο μόνο για να διαπιστεύσουν το λόγο που έτσι κι αλλιώς έχει πει αυτό που θα μας εξηγήσουν. Κάθε «μάρτυρας» παρουσιάζεται όχι ανάλογα με την λειτουργία του, ούτε με στόχο να δικαιολογήσει την θέση του στο ρεπορτάζ εκείνη τη στιγμή, αλλά ανάλογα με αυτά που θα μας πει. Και ο λόγος του «μάρτυρα» προσδίδει αξιοπιστία στον σχολιασμό προβάλλοντας μια άποψη απαραίτητα «αληθινή». «Αφού το λέει, έτσι είναι». Και πολύ συχνά, στην πραγματικότητα, ο «μάρτυρας» δεν έχει να πει τίποτα, αλλά θα το πει έτσι κι αλλιώς, καθώς ο δημοσιογράφος πρέπει να αποδείξει την αντικειμενικότητα και την αυθεντικότητα του ρεπορτάζ του, της έρευνας του.

Τα συνθήματα

Το τηλεοπτικό δελτίο ειδήσεων, όπως σχεδόν όλα τα ΜΜΕ, είναι ένα όργανο διάδοσης των συνθημάτων της εποχής. Δεν αμφισβητεί ποτέ το σύστημα, άλλωστε δε δείχνει καν να γνωρίζει την ύπαρξη του, αλλά διαδίδει όσα υπαγορεύει η άρχουσα τάξη. Το δελτίο, προϊόν μιας κοινωνίας όπου η μνήμη έχει καταστραφεί, διαδίδει συνθήματα, όπως σε κάθε περίπτωση εξαρτημένων αντανακλαστικών, μέσω της μόνιμης και καθημερινής επανάληψης. Οι ιστορίες που διηγείται δείχνουν όλες διαφορετικές, ωστόσο τελικά όλες μοιάζουν. Όλα επαναλαμβάνονται κάθε βράδυ, σταθερά και σε όλα τα επίπεδα. Μόνο τα ονόματα και τα πρόσωπα αλλάζουν, αλλά το φιλμ μένει πάντα απαράλλακτο.

Αφού διαδοθούν τα συνθήματα, ο «θεϊκός αγγελιαφόρος» μπορεί να ολοκληρώσει την αποστολή της ημέρας, μην παραλείποντας ποτέ να μας δώσει ραντεβού την επόμενη μέρα την ίδια ώρα. Έπειτα, εξαφανίζεται τακτοποιώντας τα χαρτιά που αποδεικνύουν την σοβαρότητα του, η κάμερα απομακρύνεται, το σκοτάδι απλώνεται και βυθίζεται σιγά σιγά στο είδος της μουσικής που άνοιξε την τελετή.

Και η στρατευμένη… επιστράτευση των καναλιών!

Και ένα παράδειγμα. Πολύ πρέπει να στενοχωρήθηκε χτες βράδυ η Όλγα Τρέμη, αλλά και ο Γιάννης Πρετεντέρης που είχαν ρεπό και δεν μπορούσαν να πείσουν ως μετρ του είδους το τηλεοπτικό κοινό για την αναγκαιότητα της επιστράτευσης των καθηγητών. Και πάλι όμως το δελτίο έκανε τη δουλειά του, καθώς ουδείς αναντικατάστατος. Η ανακοίνωση του πρωθυπουργού για τα φύλλα πορείας των εκπαιδευτικών, διανθίστηκε με δηλώσεις αγανακτισμένων μαθητών και γονέων χωρίς καμία ιδιότητα, ενώ η αντίθετη άποψη δεν ακούστηκε ποτέ ολοκληρωμένη.

Φυσικά η επιστράτευση των γνωστών επιχειρημάτων περί συντεχνιών έχει γίνει πια καραμέλα: οι ναυτεργάτες είναι εχθροί των ταξιδιωτών, οι οδηγοί λεωφορείων εχθροί των επιβατών, οι υπάλληλοι της καθαριότητας εχθροί των επισκεπτών και οι καθηγητές… εχθροί μαθητών και γονέων! Το ζουμ πέφτει στην κόντρα, η πρώτη πλευρά είναι πάντα στην κατηγορία των τεμπέληδων, η δεύτερη πάντα σε αυτή των μεροκαματιάρηδων και ο κοινωνικός κανιβαλισμός καλά κρατεί!lesvonews.net